
Στις – όχι πολλές – παραγράφους που ακολουθούν, θα επιχειρηθεί να αναλυθεί με συντομία μέρος του θεωρητικού έργου του R. Kelly, άνθρωπο που άφησε μια ανεκτίμητη κληρονομιά στις επερχόμενες γενιές σχεδιαστών φωτισμού, όχι μόνο με τα εφαρμοσμένα έργα του αλλά και με τα γραπτά του. Ένα από αυτά, δημοσιεύτηκε το 1952 σε άρθρο με τίτλο: “ Light as an integral part of architecture”, κι έκτοτε αποτελεί τη «Βίβλο» αρχιτεκτόνων και σχεδιαστών.
Το μέρος αυτό αφορά στην ιδέα του σχετικά με το διαχωρισμό τριών τύπων ή στρώσεων φωτός που συνιστούν στο σύνολό τους την πρόταση του Kelly σχετικά με τις φωτιστικές λύσεις. Φανερά επηρεασμένος από τη δουλειά του στο θεατρικό φωτισμό, εισήγαγε στις θεατρικές τεχνικές (φωτισμού) την αντιμετώπιση του αρχιτεκτονικού φωτισμού, διαχωρίζοντας αυτά τα τρία διαφορετικά είδη:
• “ focal glow or highlight”: Η εστιασμένη λάμψη ως τεχνική χρησιμοποιείται ευρέως στο θέατρο, όταν το λεγόμενο «κανόνι» ανάβει, φωτίζει τον πρωταγωνιστή και ακολουθεί τις κινήσεις του στη σκηνή. Ωστόσο, μπορεί κανείς να την συναντήσει και στην καθημερινή ζωή, όταν σε ένα λεωφορείο ή σε ένα καράβι ανάψει το φακό που στερεώνεται στο κεφάλι για να διαβάσει το βιβλίο του. Επομένως, χρησιμοποιείται για να τονίσει κάποιο στοιχείο, να του δώσει εξέχουσα σημασία, να τραβήξει την προσοχή ή να δημιουργήσει τρισδιάστατες μορφές, ώστε οι άνθρωποι να τις αντιλαμβάνονται με μεγαλύτερη άνεση και ευκολία. Τα έργα τέχνης συνηθίζεται να φωτίζονται με αυτήν την τεχνική ως εκθέματα σε χώρους τέχνης σε συνδυασμό με τον δεύτερο τύπο φωτός που σύμφωνα με τον Kelly αποτελεί το
• “ ambient luminescence”, ελληνιστί περιβάλλουσα φωταύγεια: Είναι ο λεγόμενος γενικός φωτισμός στο θέατρο ή αλλιώς ο ομοιόμορφος – διάχυτος φωτισμός που έρχεται από διάφορες κατευθύνσεις με αποτέλεσμα το «σβήσιμο» των σκιών. Τα αντικείμενα που φωτίζονται κατ’ αυτόν τον τρόπο χάνουν την υπόστασή τους, αφού μοιάζουν επίπεδα. Αναμφίβολα το περιβάλλον αυτό αποπροσανατολίζει το χρήστη, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς πόσο εύκολο είναι να χάσει τον προσανατολισμό του όταν βρεθεί τη νύχτα μέσα σε ένα σύννεφο ομίχλης. Βέβαια, δωμάτια με διάχυτο φωτισμό δημιουργούν μια ήσυχη, ξεκούραστη ατμόσφαιρα για το χρήστη καθότι δημιουργείται ομοιόμορφη κατανομή φωτός κι έτσι όλα τα αντικείμενα του χώρου μοιάζουν ίσα μεταξύ τους και χωρίς ίχνος ατέλειας. Στην αρχιτεκτονική αλλά και στο θέατρο είναι σύνηθες οι δυο αυτές πρακτικές ή αλλιώς στρώσεις φωτός να χρησιμοποιούνται συνδυαστικά.
• Το τελευταίο φωτιστικό αποτέλεσμα, το “play of brilliants” ή “sharp detail”, που στα ελληνικά αποδίδεται ως παιχνίδισμα λαμπροτήτων, είναι κάτι που προστίθεται για να εξάψει το ενδιαφέρον του χρήστη και να τον διασκεδάσει. Συγκεκριμένα, είναι η χρήση gobos στο θέατρο ή φωτιστικών εφέ σε μια συναυλία ή σε μια έκθεση. Χρησιμοποιώντας το εφέ της λαμπρότητας αναβαθμίζεται η αξία των αντικειμένων (εξαρτάται βέβαια πάντα από το υλικό τους, γιατί μπορεί να δημιουργηθεί και ανεπιθύμητη θάμβωση) και δίνεται έμφαση στο σχήμα τους. Μπορεί να δημιουργηθεί από το ίδιο το φωτιστικό σώμα ή από την αντανάκλαση ανακλαστικών επιφανειών και συναρπάζει το ανθρώπινο μάτι. Σπάνιοι κρύσταλλοι και πολύτιμοι λίθοι διαθέτουν από μόνοι τους αυτή την ιδιότητα. Αποτελεί εφέ αποσπώμενο από το θέατρο που σκοπό έχει να συναρπάσει και να γοητεύσει. Γνήσια εφαρμογή της συγκεκριμένης στρώσης στην καθημερινότητα είναι η ντισκόμπαλα.
EΦΑΡΜΟΣΜΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ
Τα οπτικά αυτά αποτελέσματα υπάρχουν παντού, στη φύση αλλά και στα δημιουργήματα αρχιτεκτόνων και καλλιτεχνών. Ορισμένοι μάλιστα τα χρησιμοποιούν ασυνείδητα, χωρίς να ξέρουν ότι έχουν κατηγοριοποιηθεί. Παρακάτω παρατίθεται μια εικόνα εφαρμοσμένου έργου για κάθε μια από τις τρεις κατηγορίες του Kelly. Πηγή έμπνευσης αποτελεί η χρήση του φωτισμού στο θέατρο, την αρχιτεκτονική και τις καλλιτεχνικές εγκαταστάσεις.

Η παραπάνω εικόνα προέρχεται από την παράσταση «Τιτάνες» του Ευριπίδη Λασκαρίδη που παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ Αθηνών τον Ιούνιο του 2017. Το σχεδιασμό φωτισμού υπογράφει η Ελίζα Αλεξανδροπούλου, ιδρυτικό μέλος της ομάδας Before Light. To ενδιαφέρον εδώ είναι ότι ο ηθοποιός κρατάει ο ίδιος την πηγή φωτός που τον φωτίζει έχοντας ως στόχο να τραβήξει την προσοχή και να εστιάσει το ενδιαφέρον του κοινού πάνω του. Είναι αυτό ακριβώς που περιγράφει ο Kelly ως focal glow στο άρθρο του: «το αναμμένο φως του κεριού στο πρόσωπο».¹
Εν συνεχεία θα εξεταστεί το οπτικό αποτέλεσμα του “ ambient luminescence” σε εφαρμοσμένο αρχιτεκτονικό έργο και συγκεκριμένα στο ξενοδοχείο Intercontinental στη Doha στο Qatar που ανέλαβε το γραφείο της Ελευθερίας Ντεκώ. Το δωμάτιο φωτίζεται με διάχυτο, ομοιόμορφο φωτισμό. Δεν υπάρχουν σκιές και το αποτέλεσμα είναι χαλαρωτικό και ξεκούραστο για το ανθρώπινο μάτι. Παρατηρείται ότι γίνεται χρήση και του focal glow στο βάθος, με το κατευθυνόμενο φως που έρχεται από τα επιτραπέζια φωτιστικά. Η λαμπρότητα κατανέμεται ομοιόμορφα και το φως μοιάζει να ανήκει στο χώρο, δεδομένου ότι δεν απασχολεί κανέναν από που προέρχεται το φως.

Τέλος, παρατίθεται μια φωτιστική εγκατάσταση που λαμβάνει χώρα σε μια περιοχή του Λονδίνου, το Canary Wharf , από την εταιρεία φωτισμού Adam Decolight με τίτλο “ Sasha trees” που δημιουργεί αντίθεση με τα φωτισμένα περιβάλλοντα κτήρια. H υψηλή φωτεινότητα σε συνδυασμό με τη λάμψη που προέρχεται από τα δέντρα, λειτουργεί σαν μαγνήτης του βλέμματος των περαστικών. To φωτιστικό αποτέλεσμα δημιουργεί μια ατμόσφαιρα που σίγουρα θέλει κάποιος να επισκεφτεί, αναβαθμίζοντας την αξία των δέντρων σε κάτι πολύτιμο. Τα δέντρα είναι ορατά από μακριά και καλούν τον επισκέπτη να έρθει για να τα ανακαλύψει.

Παραπομπές:
Επιμέλεια κειμένου: Έλενα Ζούμπου – Lighting Consultant